Casper Leptop anakart tamiri nas??l yap??l??r

“Bilgisayar??m a????lm??yor!” ??evrenizde bu ??ikayeti ??imdiye dek kim bilir ka?? kez duymu??sunuzdur. ????letim sistemi hatalar??nda da bu s??ylenir ama biz burada i??letim sisteminden ??nce bilgisayar??n hi?? a????lmamas??ndan, ekrana g??r??nt?? gelmemesinden veya BIOS’un d??zg??n y??klenememesinden bahsediyoruz. Diskinizi formatlaman??z??n, Windows’u ba??tan kurman??z??n bu sorunu ????zmesi m??mk??n de??il; ????nk?? sisteminizde fiziksel bir problem var.

Deneyimli, teknik bilgisi y??ksek kullan??c??lar, bunun esas nedenlerini ara??t??rabilir, ellerinde varsa ??e??itli bile??enleri deneyerek “sorun anakartta, bellekte, i??lemcide veya ekran kart??nda” diyebilirler ancak bunun ??tesinde bir ??ey s??ylemek zordur ve “teknik servisi” ziyaret etmek ka????n??lmaz hale gelmi??tir.

Peki, diyelim ki deneyimli bir kullan??c??s??n??z; overclock da yap??yorsunuz. Birden sisteminiz a????lmamaya ba??lad??. Sorun nerede olabilir? Herhalde bu soruya ??o??unluk i??lemci yanm????t??r diye cevap verir; anakartta i??lemci kadar zorlanan saat ??retici veya voltaj reg??lat??r?? entegrelerinde bir problem ????kaca???? akla gelmez. Veya sistem a????l??yor ama klavye ya da fare bulunam??yor; nedeni ne olabilir? K??sacas?? sorununuzun ??nce bir te??his edilmesi gerekiyor. Ondan sonra akla gelen soru ise te??his edilen ar??zan??n onar??l??p onar??lamayaca????.

T??rkiye’de pek ??ok donan??m bile??eninin onar??m?? yok; baz?? bile??enlerde ise sadece belirli onar??mlar yap??labiliyor. Onar??m veya yenileme i??in yurtd??????na, ??reticiye g??nderilen her ??r??n zaman ve para kayb?? demek. ??ncelikle bir ??r??n??n kargo bedelinin ??r??nden pahal??ya mal olmamas?? i??in toplu g??nderiler yap??lmas?? gerekiyor. Bu da zaman kayb?? demek. Garanti ile ilgili yasalara g??re onar??m s??resi 1 ay ve firmalar buna uymakta zorlanabiliyorlar. ??kincisi, bu onar??mlar??n T??rkiye’de yap??labilmesi, paran??n T??rkiye’de kalmas??, de??erli d??vizin yurtd??????na gitmemesi anlam??n?? ta????yor.

PC’deki en karma????k bile??en anakart. Ayn?? zamanda pek ??ok sorun anakart ??zerindeki bir ar??zadan kaynaklanabiliyor. Birka?? hafta ??nceki bir Asus anakart incelememde, Asus T??rkiye distrib??t??r?? ??izgi Elektronik’in kurdu??u RMA laboratuar??ndan ve Asus merkezinde ger??ekle??tirilen t??m onar??mlar?? ger??ekle??tirebilmek i??in gerekli ekipmanlara yat??r??m yapt??klar??ndan bahsetmi??tik. (RMA – Return Merchandize Authorization: ??ade Kabul??ne Yetkili Servis) ??izgi Elektronik, Asus ile yapt??klar?? g??r????meler ve bu yat??r??mlar ??er??evesinde, ??o??u distrib??t??r??n uygulad?????? L2 seviyesinin (muayene ve ar??za tespit) yan??nda sadece birka?? b??y??k distrib??t??rde bulunan L1 seviyesi (??nemli entegrelerin, SMD bile??enlerin veya b??y??k bile??enlerin de??i??imi, kopuk yollar??n onar??m??, ar??zalar??n s??n??fland??r??larak ilgili veritabanlar??n??n tutulmas?? vb.) uygulamalar?? ger??ekle??tirme yetkisi alm????.

Biz de ??izgi’nin RMA servisini ziyaret edip bu uygulamalar?? yerinde g??rd??k; s??k rastlanan sorunlar, onar??m uygulamalar??, anakart ??zerindeki bile??enler hakk??nda bilgiler alarak ilginizi ??ekebilece??ini d??????nd??????m??z bir yaz?? haz??rlad??k. A????klamalar??m??z??n yan??nda ??ekti??imiz resimlerle bu s??reci m??mk??n oldu??unca kafan??zda canland??rabilmeniz i??in ??al??????rken, yaz??m??z??n sonundaki ilk THG T??rkiye videolar??yla da size baz?? bile??en de??i??im i??lemlerinin nas??l yap??ld??????n?? tam olarak aktarma ??ans?? bulduk.

Ba??vuru Kanal?? ve Garanti Kapsam??
T??ketici kanunlar??nda da belirtildi??i gibi garanti kapsam??ndaki ??r??nlerden sat??c??, distrib??t??r ve ??retici e??it ??l????de sorumlu. ??te yandan genel team??llere g??re, ar??zal?? ??r??nler sat??c?? ??zerinden distrib??t??re g??nderiliyor. Bunun nedeni, montaj kusuru veya di??er bile??enlerle uyumsuzluktan ????kan ar??zalar gibi anakart?? dolayl?? ??ekilde ilgilendiren durumlarda, as??l sorumlu olan sat??c??n??n devreye girmesini sa??lamak.

Tabii T??rkiye ko??ullar??nda sat??c?? firmalar kapanabildi??i i??in do??rudan distrib??t??re ba??vuruldu??u da oluyor ama genel yakla????m b??yle.

??kinci ??nemli konu hangi ??r??nlerin garanti kapsam??nda oldu??u ile ilgili. Bildi??iniz gibi T??rkiye’de resmi garanti s??resi 1 y??l, ancak firmalar daha fazlas??n?? taahh??t etmi??lerse (2 y??l, 3 y??l, 8 y??l, hatta ??m??r boyu!) buna uymak zorundalar. ??te yandan kullan??c?? hatalar?? garanti kapsam??nda de??il. Yani ??m??r boyu garantili belle??in ??zerine ????k??p tepinirseniz sadece kendi cebinize zarar verirsiniz. K??sacas?? fiziksel hasarlar kapsam d??????. Veya sadece hatal?? ??retim – T??ketici Kanunu’ndaki ifadesiyle “ay??pl??” – ??r??nler kapsam dahilinde diyebiliriz.

Fiziksel hasar: ??lkinde devre yollar?? kopar??lm????, ikincisinde entegre bacaklar?? e??rilmi??. ??izgi Elektronik RMA servisi bu gibi garanti d?????? t??m durumlar??n resimli veritaban??n?? tutuyor.

Kullan??c?? hatalar?? kapsam??nda, darbe, d??????rme, tornavida kayd??r??p anakart ??zerindeki yollar?? koparma gibi kolay belirlenen fiziksel hasarlar d??????nda garantiyi yakan ba??ka fakt??rler de var ve as??l bunlar ??nemli. O y??zden birka?? ??rnek vermek gerekiyor.

Overclock yapt??n??z, anakart?? yakt??n??z; ku??kusuz garanti kapsam??nda olamaz. K??t?? g???? kayna????n??z anakart??n ??e??itli bile??enleri i??in gerekli voltaj aral??klar??n?? bir t??rl?? tutturamad??????ndan anakart??n??z yanarsa sorumlusu size o g???? kayna????n?? satan ki??i, anakart ??reticisi de??il.

??rne??in PS/2 portundan ba??lanan fare ve klavyeler “hot-pluggable” de??il, yani sistem ??al??????rken s??k??l??p tak??lmalar?? da kullan??c?? hatas??. Bu hata, PS/2 cihazlara 5V beslemesi yapan kondansat??r?? veya besleme ve veri i??in PS/2 port civar??na 2′??er adet konmu?? olan sigortalar?? (diren??leri) yakabiliyor. Bunun sonucunda da klavye ve fare ??al????m??yor. Bu ??ok rastlanan bir ar??za.

Voltaj problemleri nedeniyle yanan iki bile??en.

Ba??vuru A??amas??
Art??k onar??ma gelen ??r??nlerin kabul??ne ge??ebiliriz.

Burada statik po??et i??inde getirilen ??r??n genel bir g??rsel muayeneden ge??iriliyor; hemen g??ze ??arpan bir hasar??n??n, eksi??inin olup olmad??????na, etiketlerinin yerinde olup olmad??????na bak??l??yor.

L2 Muayeneleri (Pretest)
??o??u distrib??t??r ar??zay?? tespit etmeye y??nelik olan ve L2 seviyesi olarak bilinen prosesleri uygulayabiliyor. Biz Asus onayl??, standartlara uygun ekipman ve prosed??rleri a??a????da yine resimlerle veriyoruz:

Anakart detayl?? g??rsel muayeneden ge??irilip ??izikler, darbeler, k??r??k, yan??k ve oksitlenmeler tespit ediliyor, varsa k??rm??z?? bir ok ile i??aretleniyor. Bu gibi tespit edilen fiziksel hasarlar??n resimlerini yukar??da vermi??tik.

Ard??ndan anakarta g???? konekt??r?? tak??l??yor. Kasa ??n panel i??nelerine tak??lan bu ufak devre ise, sistemi a????p kapama kolayl?????? elde etmek i??in kullan??yor. Bu i??neleri bir tornavida ile temas ettirerek sistemi a??mak da m??mk??n elbette

????lemci test kart?? i??lemci yuvas??na (burada Slot 1) sokulup anakarta g???? veriliyor. Bu kart??n soket i??lemciler dahil her i??lemci nesli i??in ayr?? bir modeli var. ??zerindeki k??rm??z?? oklar voltaj ??l????m noktalar??n?? g??steriyor.

????lemci test kart??n??n ??e??itli noktalar??ndan voltaj ??l????m?? yap??l??yor. +/- %10 voltaj fark??na izin var.

Yine bu a??amada anakart ??zerinde, s??k rastlanan ar??zalara ili??kin voltaj ??l????mleri yap??labiliyor. Burada bir entegredeki ar??za, voltaj okumas?? sonucu tespit edilip k??rm??z?? okla i??aretlenmi??.

L2 seviyesinin bir sonraki a??amas??nda i??lemci, bellekler, klavye/fare, disk, CD-ROM, disket s??r??c?? ve monit??r tak??l??yor.

Seri/paralel ve (varsa) ses giri??lerine test ama??l??, ilgili cihazlar??n sinyallerini g??nderebilecek plug-in’ler tak??l??yor. Buradaki resimde, paralel giri??e yaz??c?? sinyallerini g??nderip alabilen bir devre tak??l??yor.

PCI yuvas??na bu Port80 kart?? tak??larak gelen POST (Power On Self Test – A????l????ta Otomatik Sistem Testi) kodlar?? kontrol ediliyor. G??sterge bir kodda tak??l??nca not al??narak hangi soruna kar????l??k geldi??ine bak??l??yor. ??rne??in burada C1 kodu, bellek hatas??na i??aret ediyor.

L2 a??amas??nda ar??za hala tespit edilememi??se, son olarak her bir anakart modeli i??in Asus’tan gelen bir test yaz??l??m?? ??al????t??r??larak, yukar??da bahsetti??imiz plug-in devreler sayesinde bile??enlere giden sinyaller kontrol ediliyor.

L1 Seviyesi: Ekipmanlar ve Malzemeler
L1 seviyesi, onar??m??n fiilen ger??ekle??tirildi??i a??ama. ????te T??rkiye’de eksikli??i ??ekilen de bu a??ama i??lemler. Bu a??ama i??in entegre s??kme ve lehim ekipmanlar??, lehim havuzlar??, sarf malzemeleri, osiloskoplar, k??????k el aletleri ve elbette entegreler ve di??er de??i??imi yap??lacak bile??enler gerekiyor. Ayr??ca teknik servis elemanlar??n??n, gerek anakart ??reticisinden, gerek ekipman ??reticilerinden gelen dok??manlar, resimler, devre ??emalar?? ve videolar e??li??inde e??itilmeleri de gerekli.

??izgi Elektronik’te L1 i??lemlerinin yap??ld?????? alan.

??izgi Elektronik bir s??re ??nce L1 seviyesi ekipmanlar??na ciddi bir yat??r??m yapm????. Bunlar aras??nda en ??nemlisi, JBC firmas??n??n AM6000 model bir onar??m istasyonu (Rework Station). Bu cihazda, SMD (Surface Mount Device – Y??zey Montaj Bile??en) ad?? verilen, bacaklar?? y??zeye lehimlenen bile??enleri s??kmek i??in bir s??cak hava pompas??, lehim s??kme ara??lar??, entegreleri el de??meden al??p yerle??tirmek i??in emici u??lu el aletleri, bile??enlerin lehim yerlerine s??cak hava pompalarken civar bile??enlere zarar vermemeye ve s??k??lecek bile??en ??zerine emici g???? uygulamaya yarayan ??ablonlar bulunuyor.

JBC AM6000 Rework Station

Ayr??ca bir de JBC AD 4300 Dual Lehim ??stasyonu var. Bu istasyona farkl?? u??lara sahip ??zel havyalar ba??lan??yor. Bunlar aras??nda sivri veya yat??k u??lu havyalar??n yan?? s??ra, iri bir c??mb??z gibi, entegreyi k??st??rd??????n??zda lehimlerini eriterek alan “tweezer” adl?? havyalar bulunuyor.

JBC AMD 4300 Dual Soldering Station

L1 Seviyesi: Ekipmanlar ve Malzemeler, Devam

Anti-statik kutular?? i??inde entegreler, soketler ve di??er bile??enler yeterli miktarda bulunduruluyor.

????te mucize s??v??. Bunu lehim yap??lacak alana s??rd??????n??zde, lehim sadece metal par??alar?? tutuyor. Bu sayede entegrelerin ince bacaklar?? ??zerinde tek tek u??ra??madan, havyay?? ??zerlerinde tek bir ??izgi halinde ge??irerek lehim yapmak m??mk??n oluyor.

Bu k??????k emici u??lu alet sayesinde entegreleri el de??meden, statik elektrik vermeden yerle??tirmek m??mk??n.

Lehim potas??. Bacaklar?? anakart??n arkas??na ge??en (“through-the-hole”) b??y??k bile??enler bu potada s??k??l??p geri lehimleniyor.

L1 Seviyesi: Onar??m ve Par??a De??i??tirme
L2 seviyesinden L1 seviyesine ge??i??te Asus’un anakart ??zerindeki her bir elektronik bile??en i??in g??nderdi??i devre ??emalar?? b??y??k rol oynuyor. ??izgi Elektronik m??hendisleri zaman i??inde deneyim kazanarak L2 seviyesinde ald??klar?? hangi tepkinin L1 seviyesinde hangi onar??ma kar????l??k gelece??ini h??zl?? bir ??ekilde bulabiliyorlar. Ancak zorlay??c?? olaylar yok de??il. ??rne??in L2 a??amas??nda ald??klar?? bir tepki 3-4 de??i??ik soruna kar????l??k gelebiliyor veya anakart ??zerindeki 3-4 bile??enin birden d??zg??n ??al??????p ??al????mad??????n??n kontrol edilmesini gerektirebiliyor.

L2 i??lemlerini yapabilmenin bir gereklili??i olarak t??m ar??zalarla ilgili bilgiler, resimleri ile birlikte geni?? bir veritaban??nda tutuluyor. ??izgi Elektronik m??hendisleri en ??ok Asus Hardware Monitoring yongas??n?? ilgilendiren sorunlarda zorland??klar??n?? itiraf ediyorlar. ????nk??, t??m bile??enler i??in a????k devre ??emalar?? g??nderilirken – ve hepsinde “Asus gizli belgesi” damgas?? bulunmas??na ra??men – bu yonga ile ilgili eksiksiz bir ??ema g??nderilmiyormu??. Do??ru mu emin de??ilim ama bunun Intel’den kaynakland??????n?? d??????n??yorum. Bu yongan??n tam ??emas??, belki de yongaseti ile ilgili olarak Asus’a verilmi?? Intel gizli bilgilerini a??????a ????kar??yor olabilir. ??izgi teknik servisi yine de, uzun s??reli deneyimleri sayesinde, bu ??ema olmadan sorunu tespit edip ????zmeyi ba??ar??yormu??.

Tabii en zor i??lem de, tornavida kaymas??, darbe gibi nedenlerle kopan devre yollar??n?? onarmakm????. ??ok ince i????ilik gerektiren bu i??lem epey zaman al??yor.

L2 a??amas??ndan L1 a??amas??na ge??erken bile??enlerin devre ??emalar??n?? kontrol etmek b??y??k ??nem ta????yor.

L1 Seviyesi: Onar??m ve Par??a De??i??tirme, Devam
En ??ok de??i??tirilmesi gereken bile??enleri a??a????da veriyoruz:

DC/DC Converter (voltaj reg??leli d??n????t??r??c?? entegre). 3.3V / 5V bu entegre ??zerinden kontrol ediliyor.

3.3V ??retici ikinci entegre. P4 anakartlarda sadece tek entegre bulunuyor.

Asus Hardware Monitor yongas??. Sisteme g???? verme, boot etme, BIOS okuma i??lemlerini bu yonga sa??l??yor; yanarsa sisteme g???? gitmiyor. Asus bu yonga hakk??nda fazla bilgi vermiyor.

I/O denet??isi (Winbond). Bu entegre PS/2 ve paralel portlar??n??, DMA ve IRQ’lar?? ve floppy’yi kontrol eder.

L1 Seviyesi: Onar??m ve Par??a De??i??tirme, Devam

RS232 entegresi; seri portlar?? kontrol eder.

Saat ??retici (clock generator) entegre. Sistemdeki t??m saat h??zlar??n?? bu yonga ??retir ve 80??C’ye kadar ??s??nmas?? normaldir. Burada ??ok yayg??n olan ICS marka bir yonga kullan??lm????.

PS/2 fare/klavye sigortalar??. Sistem ??al??????rken klavye veya fareyi ????kar??p takarsan??z de??er de??i??ikli??i sonucu bu sigortalar yan??yor.

Fan konekt??r?? (fan header) transist??r??. K??t?? fan veya k??sa devre sonucu yanabiliyor.